Stervensbegeleiding
Tijdens de therapeutische stervensbegeleiding bieden massages diepgaande ondersteuning. Een voetmassage ondersteunt de essentie van het leven. Leven kenmerkt zich door groei. Leven kent drie opeenvolgende levenstaken: opnemen, verwerken, en loslaten. Op het geestelijk vlak kenmerkt leven zich door de levenscyclus: bewustwording, acceptatie en transformatie.
Door een voetmassage worden de lichamelijke en geestelijke cyclussen beiden ondersteund. Het natuurlijke verloop van het leven en van het sterven wordt gemakkelijker, vloeiender en meer ontspannen.
De houding van de therapeut bepaalt in belangrijke mate het resultaat van de massage. Een professionele houding vraagt om een aanwezig zijn in bewustzijn. De angst voor de dood is een angst die we allemaal onder ogen mogen zien. We mogen de gelijkwaardigheid van sterfelijkheid allemaal aanvaarden.
Niet alleen op het moment waarop we daadwerkelijk sterven. Ook voor die tijd aanbreekt. We hoeven de dood niet te begrijpen… wel de angst voor de dood.
De professionele therapeut laat de houding van waaruit hij of zij masseert ontstaan vanuit eenheid. Eenheid is de plaats van vertrouwen; van vrede. We kunnen vertrouwen uitstralen vanuit een diep respect voor de gelijkwaardigheid van ieders leven. Het is belangrijk te beseffen dat ook de overige leden van de leefwereld van de persoon die stervende is gemasseerd kunnen en mogen worden.
De sfeer van liefde en vertrouwen zal hierdoor op nog breder terrein voelbaar worden. Er ontstaat dan een veel groter draagvlak van veiligheid voor het unieke en buitengewone proces van de persoon die stervende is.
Het hart als keuze
Of je bent in je hart of je bent niet in je hart. Meer posities kun je niet innemen. Wanneer we niet in ons hart zijn, dan kunnen we ons tonen als een vechtende, een vluchtende, een bevroren of een confronterende mens. We zullen dan spelen alsof we echt zijn. In werkelijkheid zijn we emotioneel gevangen. Een mens die echt is laat de kwaliteiten van een geopend hart stromen.
De kwaliteiten van een geopend hart zijn:
| aanwezigheid | 1e chakra |
| helderheid | 2e chakra |
| zachtmoedigheid | 3e chakra |
| gelijkwaardigheid | 4e chakra |
| mededogen | 5e chakra |
| dankbaarheid | 6e chakra |
| vreugde | 7e chakra |
Onverdeelde aandacht
In onze samenwerkingsrelatie met de persoon die stervende is, geven we tijdens het gehele proces van sterven onze onverdeelde aandacht aan de ander. Onverdeelde aandacht wil zeggen: het vermogen om bewust, van moment tot moment, aandacht te schenken.
Onverdeelde aandacht kan gezien worden als een ontmoeting met dat wat er is.
De persoon, die gaat sterven neemt afscheid van het leven. Dit houdt een zeer groot verlies in. Tijdens het verwerken van dit verlies is het ervaren van verdriet een belangrijke emotie. We geven aandacht aan dit verdriet van de ander. We helpen de ander om emotie toe te staan. We ondersteunen de ander in het er laten zijn van diens kwetsbaarheid door een veilige basis te bieden waarop gesteund kan en mag worden.
Onverdeelde aandacht geeft de cliënt de mogelijkheid om zich bewust te worden van de eigen gedachten en gevoelens. De therapeut creëert voor de cliënt de mogelijkheid om te zien wat er werkelijk is. Op deze manier ontstaat er een gelegenheid om het lot te accepteren. Uit acceptatie ontstaat vervolgens de kans op verwerking. Met onverdeelde aandacht ondersteunt de therapeut het vermogen van de cliënt om pijn en lijden te verdragen.
Heldere waarneming
Hoe meer de informatie uit de wereld om ons heen zonder eigen gedachten en gevoelens waargenomen wordt, des te meer ‘onthuld’ zal de waarneming bij ons binnenkomen. We nemen wat om aandacht vraagt helder waar. Het gevolg van onverdeelde aandacht is een heldere waarneming.
De persoon die stervende is ervaart emoties. Deze emoties zijn zuiver omdat ze in het hier en nu waargenomen worden als gevolg van de huidige situatie. We kunnen in het huidige moment, de persoon die gaat sterven, ondersteunen in het ervaren van deze emoties. Onze onverdeelde aandacht geeft erkenning. En erkenning van dat wat er is geeft ontkramping. We ontspannen altijd in de waarheid van wat er werkelijk is: het lot, dat aangeeft dat het leven zal eindigen. Waarheid die we bewust zien ontspant, hoe moeilijk die waarheid ook is.
De ondersteuning krijgt vorm door samen te kijken naar wat er werkelijk is. Bijvoorbeeld verdriet om verlies. Door met onverdeelde aandacht oordeelloos aanwezig te zijn tijdens het sterfproces erkennen we alle gedachten en gevoelens (de kwetsbaarheid). Het lijkt voor degene die sterft vaak een onmogelijke taak om tot aanvaarding te komen van zijn of haar lot. We kunnen een steun zijn wanneer wij dit lot van die persoon voor waar nemen letterlijk als waar te accepteren. We bieden zo een draagvlak (de kracht) voor de persoon die sterft om te kijken naar de waarheid van zijn of haar lot.
Het loslaten
Het aanspreken van de energie van het hart is altijd vanuit het hier en nu beschikbaar. Het hart heeft als kernkwaliteit: vrijheid. We ondersteunen de persoon die stervende is in het nemen van de pijn, stap voor stap, in het nu. Het doel is om, keer op keer, terug te keren naar een gevoel van vrede. Met een open hart kunnen de emoties, die er in dit moment zijn, toegelaten en omarmd worden. Wanneer de persoon die sterft helder heeft dat de dood werkelijk zal komen dan kan deze waarheid in het denken en voelen toegelaten worden. Deze acceptatie is het begin van het verwerken van wat er is. Het beleven van ervaring geeft aan alle emoties de ruimte om geuit te worden. Losgelaten te worden, naar buiten gebracht te worden. Heling is dan het zich vrij maken van beklemmende gedachten en emoties. Er komt ruimte voor het gevoel “ik voel me vrij om te sterven” en “ik ben in vrede met mijn lot”.
Loslaten bij sterfproces vanuit de Traditionele Chinese Geneeskunst
Bij het stervensproces en zeker in het laatste stadium masseer je niet meer met de intentie om het persoonlijke systeem te activeren maar richt je je op het loslaten. Via speciale massages uit de module stervensbegeleiding en rouwverwerking kun je je daarop richten. Deze massages zijn zorgvuldig opgebouwd vanuit onder andere de aspecten van Yin en Yang.
Via het meridiaanpunt: nier 1, anker je de Yang in het lichaam, hoe meer de Yang helemaal in het lichaam zit, hoe beter hij kan vertrekken met de laatste adem. De Yang verdwijnt uit de 5 elementen om terug te keren tot de hemel. Dat gebeurt via de laatste ademhaling, de Yang is dan direct vertrokken naar zijn oorsprong.
De long ademt voor de laatste keer uit en de Yang gaat dan vanuit de nier in één beweging via het hart naar de oorsprong.
Ervaring met stervingsbegeleiding
Om een indruk te krijgen wat voetreflextherapie bij stervensbegeleiding kan betekenen hier een ervaring met mevr.B. die ik 10 weken iedere maandag heb gemasseerd.
Het eerste contact
Het kennismakingsgesprek met mevr. B. duurde een kwartiertje. Ze vertelt over haar darmkanker. Ze heeft bestralingen gehad als ook chemotherapie. Mevr. B. heeft momenteel flink last van oedeem aan haar benen en voeten en een beetje aan haar handen. Mevr. B kan op de kamer nog kleine stukjes lopen maar buiten haar kamer zit ze in de rolstoel. Ze zegt open te staan voor voetreflexmassage.
De ontspanningsmassage.
Mevr.B. heeft een sta-opstoel waarin ze achterover kan liggen met haar benen horizontaal omhoog, dit is de ideale stand om haar een voetmassage te geven. Ik leg haar uit dat ik lavendelolie bij me heb om te masseren. Dat vindt ze heerlijk. Ze vraagt een extra druppeltje voor haar reuksteentje naast haar bed. Ze wil graag muziek horen. Ik zet de cd Alina van Arvo Part op, ze geniet zichtbaar.
Ik begin met rustige ontspanningsgrepen op haar voeten, haar benen zitten in het verband.
Ik masseer rustig, de zonnevlecht, en ontspanningsgrepen en haar tenen die dik en oedemateus zijn. Mevr.B. kan zich er goed aan overgeven en vindt dat de massage samenvloeit met de muziek. Mevr.B. vond de massage erg aangenaam, contact tussen ons was goed.
Het tweede contact
De tweede massage bestaat uit rustige ontspanningsgrepen- lymfegebieden-zonnevlechtpunt/-grepen-en gedeeltelijk metamorfosemassage op de voet. De druk is zacht want hardere druk is te pijnlijk. Voeten; oedemateus bovenop voet en bij enkels en verder het hele onderbeen. Voetzolen paarsig-rood vooral boven- en benedenpool, tussenpool is bleek. Bleek staat voor te weinig energie, middenpool staat voor het goed kunen analyseren en verwerken. Ze heeft te weinig energie om alles wat er binnenkomt goed te kunnen bevatten en verwerken. Na de massage die ze goed kon ontvangen gaat ze op bed liggen om een dutje te doen.
Ik merk dat ik het erg prettig vind mevr.B te masseren, er is een mooie sfeer van vertrouwen en harmonie ontstaan. Tijdens het masseren hebben we soms woordeloos oogcontact en meer is er niet nodig.
Het derde contact
Mevr. vertelt dat ze erg van streek is door een reaktie binnen haar familie. Ze vertelt haar belevenissenen en het lucht haar op haar verhaal kwijt te kunnen. Deze keer heb ik de etherische olie geranium in de luchtverspreider gedaan. Mevr.B. vind deze geur bijzonder lekker. Werking Geranium; Helpt bij het loslaten van ergernissen, spanningen en stress, geeft innerlijke rust en vriendelijke stemming. Geeft grip op psychische en lichamelijke pijnen. Het is een zeer passende olie voor haar. Ik doe ook weer olie wat op haar aromasteentje.
Derde voetmassage: Lymfemassage en ontspanninsgrepen.
Mevr B. reageert goed op de sandwichgreep. Ik merk dat ze die warmte en energie nodig heeft. Ze doet soms haar ogen dicht om zo de massage goed toe te kunnen laten. Ik masseer mevr. B. rustig en weinig prikkelend, ze reageert daar prima op. Na de massage vertelt ze me zich een stuk beter-lichter-fijner te voelen. Ik leg haar uit dat de massage werkt als er een soort afstemming is tussen de gever en ontvanger, een gevoel van gelijkwaardigheid van mens tot mens. Mijn uitgangspunt is om daar vanuit te gaan. Na de massage gaat ze op bed liggen om verder te ontspannen.
Het vierde contact
Mevr.B. vertelt lichamelijk achteruit te gaan. Ze is duizelig en niet vast ter been en heeft weinig energie. Ze heeft geen pijn. Ze vertelt dat ze een paar dagen geleden het gevoel had dat ze al “ging”. Meer wil ze er niet over kwijt.
Ze vindt het fijn dat ik kom masseren maar ik merk dat ik het rustig aan moet doen.
De vierde voetmassage: Voeten heel rustig ruim met lavendelolie gemasseerd, aardingsgrepen, ontspanningsgrepen, gehele voet circulair en met lemniscaatvorm gemasseerd, duimmuisgreep op hartzone, zonnevlechtgrepen en zonnestraaltjes en harmoniseren met wiegegreep. Als afronding kortdurende metamorfosemassage.
Mevr. B. reageert goed op deze massage.
De vijfde voetmassage
Mevr.B. ziet er witjes, moe en verstild uit maar ze is blij me te zien. Ze vertelt me een eenzame week te hebben gehad. Ze loopt voetje voor voetje en is soms duizelig. Voeten en benen zien er nog uit als voorheen beschreven. Bovenpool is roodblauw en de benedenpool is paarsblauw van kleur, de middenpool is gelig-bleek van kleur. De kleur blauw erbij staat voor uitputting, het weefsel verkeert in een slechte conditie. Een blauwpaars refexzonegebied geeft aan dat het energiereserevoir zo goed als leeg is. Het is belangrijk om milde prikkels toe te voeren.om weer een beetje energie toe te voeren.
De gehele massage gaat heel rustig bijna als vanzelf. Rustige ontspanningsgrepen, lymfegootjes zijn erg pijnlijk, vooral de warmte van mijn handen ervaart mevr. B als heel weldadig, ik doe dat regelmatig rondom de gehele voeten, zonnevlechtgrepen, jingwellpunten. Tijdens de zonnevlechtsgrepen vertelt ze me de energie helemaal door haar lichaam naar haar hoofd te voelen stromen.
We kijken elkaar tijdens het masseren in de ogen, het voelt goed, begrip en openstaan, ieder naar elkaar. Mevr B vertelt naderhand dat ze op het laatste van de massage alleen nog de muziek hoorde en verder alles los kon laten en dat het goed was.
Het zesde contact
De voeten en benen zijn nu niet meer oedemateus, mevr zegt veel plastabletten te hebben gehad. De stuwing is opgelost. Ze voelt zich vaak duizelig.
De bovenpool is nu lichterrood van kleur en de benedenpool minder paars en meer rood, de middenpool blijft bleek. Het lichaam heeft nog steeds veel energie nodig, de uitputting is iets minder er is weer een klein beetje eigen energie. Die ze zeker nodig heeft om deze tijd goed door te komen.
De zesde voetmassage: Voeten inolieën met lavendelolie en warm masseren. Daarna metamorfosemassage en ontspanningsgrepen en zonnevlechtgrepen gedaan.
Voor metamorfosemassage gekozen omdat die heel direkt inwerkt op het proces van haar levensenergie en haar zal helpen het proces van loslaten toe te laten.
Ze zegt “ik kan je niet zeggen hoe fijn ik de massages vind”. Ze is erg moe en gaat op bed liggen.
Het zevende contact
Mevr.B. geeft aan vandaag niet gemassseerd te willen, niet aan haar voeten en ook niet aan haar handen. Ze wil wel graag de klassieke muziek aan die ik bij me heb. Ik ga naast haar bed zitten en een tijdje legt ze haar hand in mijn handen. Zo zitten is goed en rustig, niets zeggen alleen rustig “zijn”. In mezelf herhaal ik steeds een tibetaanse mantra die in deze situatie heel passend is en een rustige sfeer schept.
Na een tijdje zegt ze dat ze alles los wil laten en er niet meer aan wil denken hoe het verder moet. Ze wil in het nu zijn, in het moment blijven. Ze heeft een vertrokken en pijnlijk gezicht. Ik heb drie kwartier naast haar gezeten, dat was genoeg voor die dag.
Het achtste contact
Ik zag mevr B. liggen met ogen dicht en niet meer actief bij bewustzijn. Ze kreunde af en toe.
Ik heb de muziek zacht aangezet en de luchtverspreider met olie stond klaar. Daarna ben ik naast mevr B. gaan zitten nadat ik haar gezegd had dat ik er was en wat ik ging doen. Ze gaf geen teken van herkenning of dat ze me hoorde. Ze voelde heel warm aan en had een snelle ademhaling. Ik pakte haar hand rustig vast en heb toen een tijdje zo bij haar gezeten, terwijl ik me op haar afgestemde. Het afstemmen doe ik door een mantra in mezelf op te zeggen. De mantra heb ik geleerd op een cursus spirituele zorg vanuit Boeddisme. Het voelde rustig en goed aan. Daarna rustig een metamorfosemassage op haar handen gedaan.
Na een uur had ik het idee dat mevr. B. er rustiger bijlag, ze had een gelijkmatigere ademhaling. Rustig afscheid van mevr B. genomen misschien was het de laatste keer?
Het negende contact
Er zijn geen noemenswaardige veranderingen rondom mevr.B. behalve haar toegenomen onrust. Als ik binnenkom zie ik inderdaad onrust in haar lichaam terwijl ze niet zichtbaar bij bewustzijn is. Na mevr.B. begroet te hebben zet ik alles klaar. Het schept een rustige sfeer. Ik heb wel de indruk dat mevr. B. merkt dat ik er ben hoewel er uiterlijk weinig reactie komt. Ik ga naast haar bed zitten en pak haar erg warme hand vast en blijf zo 10 minuten zitten en stem me af op wat er is. Haar benen blijven onrustig heen en weer schuiven. Haar benen en vooral voeten voelen ijskoud aan. Ik besluit haar benen en voeten heel rustig te gaan masseren met lavendelolie.
Ik doe rustig en voorzichtig wat ontspanningsgrepen, maak rustig haar voeten warmer en doe licht een metamorfosemassage op de voet. Bij ieder kant 15 minuten. Ik merk dat het rust brengt hoewel ze blijft bewegen met haar benen. Daarna trek ik haar dikke warme sokken aan.
Ik houdt haar hand vast en masseer heel rustig zowel linker als rechterhand in met lavandelolie. Soms maak ik haar lippen nat met een vochtig gaasje en strijk voorzichtig over haar gezicht en hoofd. Het is fijn om dit zo voor haar te kunnen doen.
Het tiende contact
Ik zie dat mevr. B. wasbleek is en een scherp getekend gezicht heeft, ze heeft een flink rochelende ademhaling. Ik kan zien dat ze nu ver heen is. Samen met een aanwezig familielid zit ik rustig en aandachtig naast haar bed.
Ik pak haar koude hand vast. Ik voel me heel kalm en stel me in op wat er op dat moment is. Terwijl ik daar 10 minuten zit wordt haar ademhaling opeens veel oppervlakkiger. De sfeer is bijzonder mooi, sereen en liefdevol als ze haar laatste adem uitblaast. We blijven rustig zitten, vol respect met wat er nu gaande is. Het was een mooie en rustige overgang.
Beschouwing
Na dit te hebben meegemaakt kom ik dichterbij de kern van wat ik graag zou willen doen met voetmassage en stervensbegeleiding. Het is mooi om mensen te kunnen ondersteunen in hun zo betekenisvolle laatste fase van hun leven. Dat dit alles veel met loslaten, in al zijn facetten, te maken heeft, is voor mij duidelijk.